Novo isti generi scriptionis, nec forsitan in Latinis ante viso, LUDOVICE Rex Christianissime, ut faveas ipse & favoris publici viam regia humanitate aperias, facile poteris exorari. Nunquam enim haec bella, hos casus, regnorumque discrimina, & amores pudicae iuventutis, quos habet iste liber, Tu illo flore aetatis, illa vividae indolis laetitia, tam capaci ad seria & remissionem ingenio contemnes. Videbis virtutum vitiorumque certamina, nullibi quam vestris in aulis atrociora. Despicies quid indulgentia Regum peccaverit quidve audacia. Oderis publicae paci infestos, gaudebisque mulctari. Tuas saepe virtutes reperies; Tua in aliis Heroibus simplicius facta miraberis; Popularem denique tuum, tot fatis, tot hostibus exercitum Poliarchum, ipsa virtutis & dignitatis similitudine habebis cariorem. Nec pollues sanctitatem famae tuae, quae Te virum & Regem ab inassueti candoris fortitudine celebrat, si amabis Argenidem. Satis denique se hic liber Tuae Maiestati probabit, si intelliges in illo aliquot Principum laudes referri. Tua enim interest ut, qui tot historiarum materiam Orbi daturus es, iam nunc literis faveas Regum vitam quacunque ratione narrantibus. Ibunt Musae exemplo licentiaque quam feceris per Optimatum domos, miscebuntque se iuventutis colloquiis & provectiorum seria utilissime excolent. Nec aliud ingerent saepius quam tui nominis dotes, in quo omnia ad aeternitatem famae conspirant nobilissimo regno & indole nobiliori. Nam altissima Europae in scena solio emines gentis illius, quae nunc armis peragravit arcana Orientis adhuc Francicum1 nomen horrentis. Nunc vicinioribus bellis eo fato efferbuit, ut regiones aegre reperias quae non aliquando Gallicae gloriae ditionique accesserint; cuius denique viribus, ubi ipsa sibi consentit, nihil nimium est, nihil impervium; quae autem pietate & religionum amore praecipua nescit posse quod posse non debet. Iam vero iis Tuam Maiestatem moribus numen finxit, iis casibus pueritiam & iuventutem Tuam erudiit, ut videatur aliquid a fortuna Tua maius Gallia expectare quam dederit ipsa Tibi. Eo enim parente es genitus, qui vel confessione hostium saeculi sui summus, Magni cognomen ferre vivus debuerat, quod Vos modestius extincto addidistis. Tali scilicet auctore ingenerari debuit Tibi virtus & ad gloriae successionem cupiditas inseri. Is autem vix octuenni tibi raptus, quippe hoc modo elucere optime potuit Numinis cura Tuae Maiestati propitia, propriaeque virtuti seges dari, ne omnia Patri deberes. Nam eo sublato motus sensim exarsêre in Gallicis animis, plerumque ad vicariam contumacibus potestatem & mox arma civilia, dum Tu, Nobilissime Regum, iam virilis conscius sensus properares enatare ex pueritia ad aetatem firmiorem. Praevenisti tandem annos, momentoque composuisti patriam pene eversam. Sed ut crebrioribus triumphis tua se fama per hominum ora inveheret, saepe deinde arma gentilia novis ac pene anniversariis tumultibus exsonuêre; totiesque oppressisti factiones, hoc ipso stupentes, quod praeter spem Tui vindex adesses. Ivisti, circumtulisti regia signa, denique pugnavisti. Illico multis ceciderunt sponte arma, multis excussa sunt. Hi Tuam virtutem amaverunt, illi timuerunt felicitatem. Tu vero magnitudine animi effecisti, ut omnes dubitent plus fuerit in fortitudine an clementia tua. Victor enim eas ut plurimum leges scripsisti propter quas vincere isti voluerant.
Caeterum quamquam imbutus regia armorum voluptate, non his tamen plus iusto indulgens, passus es belli malis pacem esse infestam, nec acrior sceptri vindex fuisti quam deinde salutis singulorum, impio more sublato, qui iubebat Gallos tuos levibus inter se rixis commissos passim iugulum suum dare aut petere alienum. Haec atrox & pestilens lues tantum Gallici cruoris exhausit, ut vix plura gladiatorum paria olim Romanorum arena conspexerit. Usu quoque & fama populari invaluerat insania, quia illi vitio ex virtute, sed corrupta, erat semen. Quoties totae stirpes excisae? Quoties emeritorum patrum senium, aut ignaram miserae prolis pueritiam, haec furia orbavit? An spes esset adeo efferum morem, qui multorum toties Regum & ipsa maximi tui Patris edicta contumaci audacia eluserat, ad Tuae adolescentiae vocem expiraturum? Voluisti-sed non perfunctorio nutu. Strinxisti auctoritatis tuae arma; haud mora confectus est. Addat Numen Tuae vitae illos annos quos a iuventute Gallica perire vetuisti. Tibi illa servabit & si tuae Maiestatis & patriae res exposcent, spiritum reddet, quem privata & intempestiva odia, nisi cavisses, geminata morte mersissent.
Magnae hae quidem, Rex Christianissime, pace belloque laudes. Adhuc tamen mihi intactum est quod in tuis praeconiis potissimum eminet: Religionis cura, Numinis cultus, subactae provinciae, ut sanitatem pati incipiant, & in ultima illa ad Iberiam Galliae ora templis reddita sacra, sacris Pontifices, Pontificibus securitas. Sed haec magna maioribus factis deles. Quos non quotidie triumphos tuos audimus? Quos non in dies expectamus? Quoscunque Religionum aut Regum cura tangit mirantur, obstupescunt; se felices existimant, quod tuo saeculo vivunt; pluresque vero affectu congerunt in Maiestatem tuam laudes quam adulatio in immeritos Principes solet.
Dum haec scribo, dum plura quae scribam occurrunt, vix mihi habeo fidem de annorum tuorum paucitate. Nam verae hae laudes multis celebrium Principum ad Senectutem suffecerint. Tu porro adhuc stas in iuventutis exordio, nec parces ad illum cumulum laureas addere, divinae indolis Princeps ac-quod felicissimum in Rege est-labore atque cura a pueritia exercitae. Ut hic ergo verissimae triumphus gloriae per posteritatis seriem inoffensos agat cursus, ineundum est cum literis foedus, quo & illis praesens faveas & Tibi illae aliquando absenti aeternum paremque virtutibus tuis locum inter Heroas constituant. Parum enim est in hominum memoria, si eam non vetat consenescere scribentium fides. Hoc Orientis domitor Alexander, hoc Caesar, hoc veterum Regum nobilissimi sensêre, nec aliam speraverunt triumphis suis sortem quam quae ex eruditorum favore contigisset.
Magis anxie de literarum praestantia ad alium scriberem, Augustissime LUDOVICE. Sed diu est quod mutuis beneficiis Reges Christianissimi cum iis coivistis. Scimus totius Orbis bono quantum Musis regnum sit in Francia tua, quae duplici quoque nomine Tuae Maiestati devinctae sunt. Nam praeterquam quod Regum liberalitate, cura, hortatu nunc in Galliis pulcherrime vigent, Italia quoque Medicaeorum Principum munus agnoscit eas a patrum veterno excitatas. Quam laudem Serenissima illa gens pulcherrimo studio augere non desinit. Ita paterno atque materno iure Tu patronus literarum, Tu omnes amabis. Sed hic arctius liber, Christianissime Rex, a Tua Maiestate expectat foveri, quem multiplici suaviorum Musarum mixtura regii amores, regia odia, spiritus denique regii implent. Vale.
Romae. Kal. Iul. M. DC. XXI.
1 Francicum edd. pri. et sec.; Franciscum 1634, 1664, 1664b, 1673
